Sigara Nedir?
Sigara tütün adı verilen bitkilerin kurutulup ince kıyılmasının ardından ince bir kâğıda sarılarak elde edilen tütün ürünüdür. Üretim şekillerine göre farklı aromalar katacak maddeler de dahil çeşitli katkı maddeleri ve kimyasal ürünler içerebilir. Herkesin de bildiği üzere sigara uç kısmından ateş vasıtası ile yakılıp çıkan duman filtre tarafından akciğerlere çekilerek içilir. Sigara içmenin bilindiği üzere birçok etkisi bulunmaktadır. Sadece içen kişiye değil içilen ortamda bulunarak aynı dumanı solunum yolu ile içine çeken kişilere de büyük etkileri gözlemlenmektedir. Sigaranın zararlarını sıralayacak olursak; nikotin bağımlılığı ve çeşitli kanser çeşitleri ile kalmamakla birlikte kalp rahatsızlıkları, felç ve kronik akciğer hastalıkları sayılabilir. Sigaranın zararlarının neden olduğu kanser çeşitlerini biraz daha açacak olursak, bu kanser çeşitleri arasında akciğer, gırtlak, ağız, yemek borusu, mesane, pankreas ve mide kanserleri sayılabilir. İnsan vücudu kompleks bir yapıya sahip olmasından kaynaklı bir etkenin neden olduğu hasarın etkilerini o doku veya organın ilişkili olduğu doku ve organlarda da gözlemlemek yüksek olasılıklara sahiptir.
Sigaranın Tarihi
Sigaranın tarihini inceleyecek olursak çok eskilere dayanmaktadır. Sigaranın öncülleri purolardır. Sigaranın en eski biçimleri ise öncülleri olan puroya oldukça çok benziyordu. Tarihte sigaranın izlerine bakacak olursak 9. Yüzyılda Meksika ve Orta Amerika’da sigara tüpleri ve kamışlar şeklinde öncüllerine rastlıyoruz. Maya ve Aztek dönemine ait çömlek ve tapınak gravürleri üzerindeki figür ve tasvirlere baktığımızda ise sigaraya ait tasvirlere çok net biçimde yer verilmiştir. Bu tasvirleri incelememiz halinde dini ritüellerde tütün ve psikoaktif ilaçları içtiklerini, rahip ve tanrılarını sigara içerken tasvir ettiklerini görmekteyiz.
(Meksika'nın Palenque kentindeki bir tapınaktan bir oymanın reprodüksiyonu, bir Maya tanrısının sigara içme borusu kullandığını tasvir ediyor - Wikipedia - Bağlantı)
Sigarada Bulunan Kanserojen Madde Miktarı
Günümüzde tütün ürünü adı altında çeşitli ürünler bulunmaktadır. Bunlar arasında sigara, nargile, dumansız nargile ve dumansız tütün bulunmaktadır. Bu ürünler insan sağlı açısından değil sadece çevre için de bir tehdit unsurudur. Bu ürünlerin yoğun toksisitesi ve kanserojenliği mevcuttur. Sigara içeriğinde yer alan kanserojen madde miktarı yapılan çalışmaların artması, teknolojinin ilerlemesi ve bilimsel yöntemlerin gelişme kat etmesiyle birlikte gün geçtikçe sayısını artırmaktadır. 1959 yılında yapılan çalışmalar sonucunda tütün dumanında 220 kanserojen madde tespit edilmiştir. Bu veri 1968 yılında 1200 ardından 1982 yılında yapılan çalışmalarda 2549’a ve 1988 yılında yapılan çalışmalarda ise 3044’e yükselmiştir. Tespit edilen madde miktarının artması tehdidin ne kadar büyük olduğunun küçük bir göstergesidir. Son olarak bu madde miktarı 2008 yılında yapılan bir çalışmada 8622’ye yükselmiştir(Li & Hecht, 2022).
Sigara içerisinde bulunan kanserojen maddelerden birisi de polisiklik aromatik hidrokarbonlardır (PAHs). Tütün türevi maddelerin dumanı içerisindeki polisiklik aromatik hidrokarbonlar akciğer kanseri için temel etkenlerden birisidir. Tütün dumanı içerisindeki polisiklik aromatik hidrokarbonlar sadece akciğer kanseri değil ağız, ses telleri, yemek borusu ve idrar torbası tümörleri için de risk teşkil etmektedir.
Sigaranın Zararları Nelerdir, Üreme Hücreleri Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Yazının başında da bahsettiğimiz üzere insan vücudu kompleks bir yapıya sahiptir ve bir etken birden fazla sistemi, organı veya dokuyu etkileyebilir. Sigaranın zararlarından yoğun bir şekilde etkilenen bir parçamız da genlerimizdir. Genler hücrelerimiz içerisinde kromozom yapısında bulunan ve kalıtsal olarak aktarılan genetik bilgi taşıyıcıdır. Sigaranın zararlarından bahsederken kanserojen olduğunu belirtmiştik. Sigaranın kansere neden olmasının yollarından birisi somatik yani vücut hücrelerimizde etken maddelerinin mutasyona yol açmasıdır. Bu etken maddeler sadece somatik hücrelerimizde değil germ (eşey hücreleri) hücrelerimizde de etkisini göstermektedir. Eşey hücreleri bir insanın oluşumu için gerekli olan hücrelerdir. Dişi olgun yumurta hücresi ile erkek olgun sperm hücresinin bir araya gelmesiyle zigot meydana gelmektedir ve bunun sonrasında yeni bir insan dünyaya gelmektedir. Burada meydana gelen her mutasyon dünyaya yeni gelmiş olan bu insan için risk teşkil etmektedir.
Tütün ve tütün ürünleri tüketmenin erkek sperm hücresi üzerinde birtakım etkileri mevcuttur. Bu etkiler: DNA kırılması oranında, sperm anöploidilerinin görülme sıklığında, sperm DNA eklentilerinin oluşumunda artış gözlenmektedir. Tütün ve türevlerinin kadın üreme hücreleri üzerinde etkilerine dair bilgiler kesin ve net değildir lakin sigara içmenin yavru genomu fe fenotipi üzerinde etkileri mevcuttur(Bline et al., 2020).
Sigarayı Bırakmanın Faydalı Etkileri
Sigaranın zararları her gün binlerce kişinin ölümüne sebep olmaktadır. Sigara içen kişilerde günlük hayat içerisinde yaşam kalitesi oldukça düşmektedir. Sigarayı bırakan kişilerde görülen yaşamın son bulma tehlikesi bir müddet sonunda neredeyse sigara içmeyen kişilerin oranı ile eş değer olduğu görülmektedir. 39 yaşında sigarayı bırakan bir kişinin yaşam refahı hiç içmeyen ile kıyaslanması sonucunda daha kötü oluğu görülmektedir. Yine de buna rağmen bu yaşta sigarayı bırakan bir kişi bırakmayan kişilere kıyasla sigaranın neden olduğu ölümler göz önüne alındığında ise yaklaşık 9 yıl bir ömür kazandıkları anlamına gelmektedir(Jha et al., 2013).
Sigarayı Bırakmanın Yolları
Sigara etken maddeleri nedeniyle kişi üzerinde güçlü bir bağımlılık hali oluşturmaktadır. Bu bağımlılık ile mücadele oldukça güç bir durumdur. Günümüzde sigarayı bırakmak için çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Hatta kişiye özel tedavi yöntemleri bile uygulanabilmektedir. Psikolojik olarak sigara bağımlılığı ile mücadele kişi yoksunluk, sinirlilik, uykuda düzensizlik, anksiyete, odaklanma güçlüğü ve şiddetli arzular yer alır. Bu durumlar kişide sigara bağımlılığını sürdürür. Burada sigaranın maddi külfetlerinin dışında kişiyi hem bedensel hem de ruhsal olarak etkilediğini görmekteyiz. Burada ise “Sigarayı Bırakma Yolları Nelerdir?” sorusunu sormaktayız.
Sigarayı bırakmak için çeşitli yollar mevcuttur. Türkiye’de bu konuda en önemli kuruluş Yeşilay’dır. Bağımlılıkla mücadele merkezi olan Yeşilay sadece sigara değil çeşitli bağımlılık yapıcı maddelere karşı da savaş açmış durumdadır. Toplamda 120 şubesi, 107 danışmanlık merkezi ve 110 bin gönüllü ile 97 ülkede bağımlılık yapıcı maddelere karşı savaş açan Yeşilay sigara konusunda da elinden geleni yapmaktadır. Bunun haricinde ise özel kurum ve kuruluşlardan randevu ile destek alınabilir.
Sigarayı Bırakma Yolları
Kararlılık ve Motivasyon: İlk adım, sigarayı bırakmaya karar vermek ve bu konuda kararlı olmaktır. Kendinize bırakma nedenlerinizi hatırlatın ve motivasyonunuzu yüksek tutun.
Yavaşça Azaltma: Sigarayı bırakmak için ani bir kesinti yapmak zor olabilir. Bunun yerine, günlük sigara miktarınızı yavaşça azaltarak başlayabilirsiniz.
Davranış Değişikliği: Sigara içme alışkanlıklarınızı değiştirin. Sigara içmeye bağlı alışkanlıkları değiştirerek, örneğin sigara içtiğiniz yerleri ve zamanları değiştirerek, bu alışkanlıkları kırabilirsiniz.
Yardım Alın: Sigarayı bırakma sürecinde profesyonel yardım almak önemlidir. Doktorunuzla veya sigarayı bırakma programlarıyla görüşebilirsiniz. Nikotin replasman tedavisi veya reçeteli ilaçlar gibi yardımcı araçlardan faydalanabilirsiniz.
Destek Gruplarına Katılın: Sigarayı bırakma sürecinde diğer insanlardan destek almak çok faydalı olabilir. Destek gruplarına katılarak benzer deneyimler yaşayan insanlarla iletişim kurabilirsiniz.
Stres Yönetimi: Sigarayı sık sık stresle ilişkilendiririz, bu yüzden sigarayı bırakırken stres yönetimi önemlidir. Spor, meditasyon, derin nefes alma egzersizleri gibi stresi azaltıcı aktiviteleri deneyebilirsiniz.
Sağlıklı Bir Yaşam Tarzı Geliştirin: Düzenli egzersiz yapın, sağlıklı beslenin ve yeterince uyuyun. Bu, vücudunuzu sigarayı bırakma sürecinde destekleyebilir.
Geri Dönüşlere Hazırlıklı Olun: Sigarayı bırakma sürecinde geri dönüşler olabilir. Bunlar normaldir. Önemli olan pes etmemek ve tekrar denemektir.
Sigarayı Bırakma Yöntemleri
Nikotin Replasman Tedavisi (NRT): Nikotin sakızı, nikotin bantları, nikotin spreyleri gibi ürünlerle nikotin alımını azaltma. Bu yöntem nikotin bağımlılığını yavaş yavaş azaltarak sigarayı bırakmayı kolaylaştırabilir.
İlaç Tedavisi: Bupropion (Zyban) veya vareniklin (Chantix) gibi reçeteli ilaçlar, sigarayı bırakma sürecini destekleyebilir.
Akupunktur ve Hipnoz: Bazı insanlar sigarayı bırakmaya yardımcı olduğuna inandıkları alternatif tıp yöntemlerine başvururlar, örneğin akupunktur veya hipnoz.
Bu maddelere ek olarak Türkiye’de satışı yasal olmayan elektronik sigaralar da yer almaktadır. Sağlığa zararları hakkında insanları ikiye ayıran elektronik sigara çok fazla insanın sigarayı bırakması konusunda yardımcı olduğu aşikardır. Birden fazla çeşidi bulunan elektronik sigara kişinin isteği doğrultusunda tercih edilerek, alınan nikotin elektronik sigaranın coil, atomizer veya kartuşlarının içerine doldurulan likit adlı sıvıda yer almaktadır. Elektronik sigara haricinde bir de sigarayı bırakmaya yardımcı kolyeler bulunmaktadır. Bu konuda fikir sahibi olmak için aşağıda yer alan düğme ile yazıya gidebilirsiniz.
Sigarayı Bıraktıran Kolye İşe Yarar Mı?
Kaynak
National Cancer Instute – Definition of cigarette - NCI Dictionary of Cancer Terms –Bağlantı
Wikipedia(En) - Cigarette – Bağlantı
Bline, A. P., Dearfield, K. L., DeMarini, D. M., Marchetti, F., Yauk, C. L., Escher, J., Bhide, P., Bostic, C., Holloway, J. W., Jaspers, I., Le Goff, A., Svanes, C., Trasler, J., & Yim, G. (2020). Heritable hazards of smoking: Applying the “clean sheet” framework to further science and policy. Environmental and Molecular Mutagenesis, 61(9), 910. https://doi.org/10.1002/EM.22412
Jha, P., Ramasundarahettige, C., Landsman, V., Rostron, B., Thun, M., Anderson, R. N., Mcafee, T., Peto, R., Michael’s Hospital, S., & Lana, D. (2013). 21st-Century Hazards of Smoking and Benefits of Cessation in the United States A bs t r ac t. N Engl J Med, 368, 341–350. https://doi.org/10.1056/NEJMsa1211128
Li, Y., & Hecht, S. S. (2022). Carcinogenic components of tobacco and tobacco smoke: A 2022 update. Food and Chemical Toxicology, 165, 113179. https://doi.org/10.1016/J.FCT.2022.113179