1. ÖZET
Issık Gölü’nün kenarındaki obanın hanı Kara Han ve eşi Ay Hatun’un ilk çocuğu doğacaktır. Obada şenlik vardır, komşu obalardan misafirler gelmiştir. Şamanlar tören düzenler. Çiftin ilk çocukları erkek doğar.
Bebek, ilk sütünü emdikten sonra daha süt emmez. Ay Hatun perişan olur. Şamanlar, otacılar çok uğraş verir ama sonuç alamazlar. Ay Hatun, üç gece aynı rüyayı görür. Rüyasında Aksaçlı ihtiyar “Bana gel, oğlunu da getir. Oban, halkın kurtulsun.” der. Ay Hatun, Gök Tanrı’ya inanan Barçın Hatun’a rüyasını anlatır. Barçın Hatun Ay Hatun’u evlerindeki misafirin yanına götürür. Misafir Irkıl Hoca Aksaçlı’nın ataları Yalavaç Noma olduğunu söyler, Noma eskiden Tanrı tarafından uyarıcı olarak gönderilmiştir.
Görsel: Kapı Yayınları - Bağlantı
Ay Hatun uzun uzun düşünür ve Gök Tanrı’ya inanır. Oğlu için Gök Tanrı’ya yalvarır, oğlunun yanına gelir, oğlu sütü emer. Ay Hatun Kara Han’a Irkıl Hoca’nın bilgeliğini, oğlunun sıkıntısını giderdiğini anlatır. Irkıl Hoca Hunların ulu bilgesi olur, adı Uluğ Ata olur. Uluğ Ata obada kalıp bebeğin gelişimiyle ilgilenecektir. Uluğ Ata’nın tavsiyesiyle çocuğa Oğuz atı verilir.
Oğuz büyür, iyi at binicisi, ok atıcısı olur. Uluğ Ata gizlice onu Gök Tanrı inancıyla büyütür. Çünkü Kara Han dâhil obadakiler atalarının dinini unutup Şamanist olmuştur. Oğuz alp olacağı günün hayaliye yaşar.
Kara Han’ın ikinci eşi Iraz’dan bir erkek çocuğu olur. Çocuğun adını Turan koyar.
Kara Han günler geçtikçe gözden düşer. Kendi zevkinin peşine düşer, yerli yersiz anlaşmalar yapar, halkını düşünmez.
Iraz, Turan’ın Kara Han’ın yerine geçmesi için çabalar ama geleneklere göre ileride Oğuz başa geçecektir. Bir toplantıda Oğuz ve babası tartışır. Oğuz babasının fikrine karşı çıkar. Oğuz’un karşı çıkmasına rağmen savaşa girilir ve Çinlilere karşı savaş kaybedilir.
Ava giden erkekler obaya dönmez olur. Obayı telaş sarar. Ormanda canavar olduğu söylenip durur. Oğuz ormana gider, canavar denenin gök yeleli bozkurt olduğunu anlar. Bu kurt diğer kurtların üç misli kadardır. Oğuz bozkurdu öldürür, kellesini alıp obasına döner. Bu olaydan sonra Oğuz alp olur. Gördüğü rağbet artar.
Töre gereği Oğuz’un evlendirilme zamanı gelir. Gökçe’yle evlendirilir. Oğuz, Gökçe’ye Gök Tanrı’yı anlatır ve ona inanmasını ister çünkü Gökçe Şamanist’tir. Gökçe kabul etmez. Oğuz onunla ilgilenmez.
Ailesi mutlu olmadığını düşünerek Oğuz’u Aybüke’yle evlendirir. Aybüke de Gök Tanrı’ya inanmaz. Oğuz Aybüke’yle de ilgilenmez.
Oğuz bütün boyları birleştirip büyük bir devlet kurmanın hayaliyle yaşar. Aylar sürecek bir yolculuğa çıkar, boyları gezer, insanları tanır, hayalini nasıl gerçekleştireceğini düşünür.
Iraz, Gökçe ve Aybüke’yle konuşur, niye mutlu olamadıklarını sorar. Aybüke’den Oğuz’un Gök Tanrı’ya inandığını öğrenir.
Oğuz’un amcasının kızı Gülcan yıllardır Oğuz’a âşıktır. Oğuz sonunda Gülcan’ı görür. Konuşurlar, Gülcan Gök Tanrı’ya inanır ve evlenirler. Aylar sonra Gülcan hamile kalır. Tüm bunlar Iraz’ın zoruna gider ve Iraz Kara Han’a Oğuz’un Gök Tanrı’ya inandığını söyler.
Kara Han akrabalarıyla, beylerle ve Turan’la toplantı yapar. Amacı Oğuz’un ölüm emrinin çıkmasıdır ama bu karar toplantıdan çıkmaz. Kara Han veliahdının Turan olduğunu söyleyerek toplantıya son verir. Kara Han plan yapar. Oğlunun yerini düşman Yüeçilere söyler. Oğuz avdadır. Kendisi de oraya gider. Savaş çıkmaması bahanesiyle Oğuz’u rehin verip döner. Turan, abisine haber vermek ister ama yetişemez.
Obada herkes Kara Han’ı eleştirmeye başlar. Uluğ Ata boy boy gezip Kara Han’ın yanlışlarını anlatır. Boy beyleri Kara Han’a sitem eder, bazı bağlı boylar Kara Han’dan ayrılır.
Oğuz esirken Gülcan doğurur, üç erkek dünyaya getirir ve ölür. Gülcan’ın ölümünden de Kara Han sorumlu tutulur. Kara Han tepkilere dayanamayacak hale gelir ve beylere gidip Oğuz’u kurtaralım der.
Beyler ve alpleri Kara Han’la birlikte Yüeçilerin yerine giderler. Kara Han bir haberci gönderir, anlaşmanın son bulduğunu savaşa geldiklerini söylemesini ister. Amacı Oğuz’u öldürtmektir. Sonrasında da savaşarak oğlunun intikamını almış baba rolünü üstlenecektir. Turan bunları duyar. Haberciden önce varır. Oğuz’un tutulduğu yere gizlice girer, silahlarını abisine verip dışarı çıkar dikkatleri üzerine toplayarak kaçar. Ardından Oğuz çıkar, bir ata binip kardeşine yetişir ve beraber kurtulurlar.
Ordunun beklediği yere döner iki kardeş. Kara Han’ın yapacak bir şeyi kalmaz, oğluna beylik verir. Emrine de on bin alp verir. Turan alp olur. Alplik adı Alp Er Tunga olur. Oğuz karısının öldüğünü ve üç erkek çocuğunun olduğunu öğrenir. Babasının gizli planını herkese anlatır. Benimle gelen gelsin diyip atına binip obasının yolunu tutar. Bağlı on bin atlı, önemli boy beyleri, üç amcasının on oğlunun tamamı Oğuz’un peşinden gider. Yüeçiler barış talebinde bulunur.
Oğuz obaya varınca karısının kabrini ziyaret eder. Oğullarına Gün, Ay, Yıldız isimlerini verir. Annesini, oğullarını, sevenlerini, alp arkadaşlarını alıp obadan ayrılır. Ata yurdu Issık Gölü’nün yanına yerleşirler.
Uluğ Ata oba oba gezip Gök Tanrı’yı anlatır, birlikten ve beraberlikten bahseder. Oğuz alplerini eğitir.
Oğuz alpleriyle sırasıyla Kara Han’ın atını, Iraz Hatun’u ve en sonunda da babası Kara Han’ı öldürür. Kara Han’ın obasına gelip hakanlığını ilan eder.
Kara Han’ın yuğ töreninden sonra, Turan’ın amcası Küz Han’ın yönlendirmeleriyle Turan başa geçer. Oğuz Küz Han’ı da öldürür. Dokuz boy Oğuz’a bağlanır ve bu gruba Dokuz Oğuzlar denir. Oğuz, amcalarını ve kardeşini bozkırdan gönderir.
Oğuz Burla Hatun’la evlenir. Üç erkek çocukları olur. Oğuz isimlerini Gök, Dağ ve Deniz koyar.
Oğuz Ugorlarla, Mançurlarla savaşır ve kazanır. Tunguzlar ve Yüeçiler başkaldırı için zaman kollar.
Oğuz’un hakanlığın üzerinden on beş yıl geçer. Bozkıra huzur ve barış gelir. Ay Hatun ölür. Çin, iç karışıklar yaşadığından akınlar yapmayı bırakır. Tunguzlar ve Yüeçilerle barış anlaşmaları yapılır. Oğuz bütün Türk kabilelerini bir araya getirerek büyük bir Orta Asya İmparatorluğu kurar. Oğuz’un altı oğlu da alp olur. Gün, Oğuz’un gözdesi olur.
Kırgızlar Türk birliğine aykırı hareket etmeye başlar, uyarılara kulak asmaz ve Kırgızlarla savaşılır. Kırgız Beyi öldürülür.
Tunguzlar bunu fırsat bilip Oğuz’u yıkmak ister. Tunguzlar da Oğuz kadar güçlüdür. Tunguzlar savaşa bahane arar. Oğuz’un atını ve tek kızı Banı Çiçek’i gelin isterler. Oğuz isteklerini kabul eder, savaşmak istemez. Tunguzlar bunun üzerine Oğuz’un hâkimiyetindeki bir toprak parçasını ister, Oğuz bunu kabul etmez. Savaş kararı alınır. Savaşta Oğuz’un iki oğlu Ay Han ve Yıldız Han ölür ama savaş kazanılır.
Tunguz zaferinden sonra Yüeçilerle savaşa girilir. Bu savaş da kazanılır.
Tek büyük devlet Çin kalır. Oğuz üç yüz bin süvarisiyle Çin’e girer. Oğuz bütün Çin’i himayesi altına alacak konuma gelir. Çin’in hükümdarı elçi gönderip barış talebinde bulunur, vergi ödemeyi kabul eder. Oğuz ve ordusu Çin’i terk eder. Çünkü Çin, Türk halkı için yaşanılmaz bir yerdir, kültürler çok farklıdır.
Çin de hükümdar değişir. Yeni hükümdar vergi vermeyi kabul etmez. Türklerin yeniden saldırıp Çin’e dağılmasını bekler. Parça parça yok etme planı vardır. Çin’de yeniden bir hükümdar değişikliği olur ve yeni hükümdar Shang iç karışıklıkları bastırır. Barış teklifi getirir Oğuz’a. Türk hakanı ve Çin imparatoru eşit sayılır, halklar kardeş ilan edilir.
Doğu ve Batı Türkistan’ın tek hükümdarı Oğuz olmuştur. Oğuz sağ tarafına ay yıldızlı al bayrağıyla Gün Han’ı oturtur. Altın yayını verir. Hanlık ve devlet hâkimiyetini verir. Bozoklar olarak anılacaklardır. Sol tarafına bozkurt başı işlenmiş gök rengi bayrağıyla oğulları Gök, Dağ, Deniz hanları oturtur. Üç gümüş okunu verir. Üç Oklar olarak anılacaklardır ve Bozoklar’a bağlı olacaklardır.
2. ALINTILAR
“Hayatın bütün zorluklarına rağmen bahar yine bahardı. Güneş pırıl pırıldı.” (s. 13)
"Türk kadınları, bey bile olsa erkeklerin yanında konuşmaktan çekinmezlerdi. Düşündüklerini açıkça söylerlerdi.” (s. 14)
“Aklın güzelliği dil, dilin güzelliği söz.” (s. 21)
“Lapa lapa karlar yağsa yaza kalmaz. Yapağılı yeşil çimen güze kalmaz. Eski pamuk bez olmaz. Eski düşman dost olmaz. Kara çelik öz kılıcı çalmayınca hasım dönmez. Er malına kıymayınca adı çıkmaz. Kız anadan görmeyince öğüt almaz. Geceleyin kervan göçtüğünü çayır kuşu bilir. Oğlun kimden olduğunu ana bilir. Kadın evin direğidir, kocanın desteğidir.” (s.28)
“Bilgiliye bilgisi, giysi ve aştır. Bilgisizin davranışı kötü bir arkadaştır.” (s. 29)
“Hiçbir engel, zamanı da Türkü de durduramazdı.” (s. 35)
"Bey dediğin halkının hizmetkârıdır. Onları köle yapmaya çalışmaz. Halkının çıkarlarını koruyarak, onlara mutluluk ve refah getirecek amaçlar edinir. Türk halkı ancak özgür ve güçlü olmalıdır.” (s. 43)
"Türk halkının en büyük tutkusu bağımsızlıktı. Aşırı gururlu ve ateşliydiler.” (s. 72)
“Ben de ölsem, sen de ölsen mavi gök yere düşmez. Akarsular da çekilmez. Bu dünya yaratıldığı gibi kalır. Senin, benim ölümümle dünya değişmez.” (s. 93)
“Kendinden çok başkalarını düşünmesi, onun doğuştan gelen asaletinin gereğiydi.” (s.121)
“Her Türk gururludur ve verdiği sözü yerine getirir.” (s. 124)
“Beden keyifsiz olunca yürek de ölgünleşir.” (s. 127)
“Bir Türk bedelini ödedikten sonra her şeyi alırdı.” (s. 133)
“Hükümdar da olsa, dünyalara da hükmetse bir evlat için annesini kaybetmenin acısı tariflere sığmazdı.” (s. 167)
“Akıp giden zaman her şeyin ilacıydı. En acı kayıplar bile zamanın iyileştirici ruhu sayesinde hafızalarda kalan tatlı hatıraların sevincini yaşatıyordu.” (s. 168)
“İktidar asla bir güç değildi. Tam tersi bir halk hizmeti göreviydi.” (s. 173)
“Noma Ata’nın torunu Türk, Ural’ın kıyısına gelmiş çadırı icat etmiş ve atı ehlileştirmişti. Buraya toplanan herkes onun torunlarıydı.” (s. 177)
“Ordu yola koyulduğunda Gün Han’ın elinde, Oğuz’un rüyasında gördüğü al bayrak vardı. Üzerinde işlenmiş beyaz renkli hilal biçiminde Ay ve Yıldız işaretleri bulunuyordu.” (s.186)
“Sonbaharda yapraklar dökülür. Ama orman hep vardır. Her yeni gelecekte daha gür yeşerirler.” (s. 204)
“Bilginin gücü her zaman kılıçtan keskindir.” (s. 206)
3.BİLGİLER
Oğuz: ilk süt
Muştu: sevindirici haber, müjde
Uruk: boy
Şavk: ışık
Börte Çine: Oğuz’un alplik adı
Oğuz’un Gülcan’dan olan üç oğlunun çocukları: -Gün Han: Kayı, Bayat, Al Avul, Kara Avul -Ay Han: Yazır, Döger, Dodurga, Yapurlı -Yıldız Han: Avşar, Kızık, Beğdili, Kargın
Altay Dağı’nın hikâyesi: Oğuz ve alpleri seferden dönerken Oğuz’un al atı Ala Dağ’a kaçar. Cosun Bilig gönüllü olarak Ala Dağ’a gidip atı arar. Dağ çok soğuktur. Cosun Bilig Gök Tanrı’ya yalvarır. Tanrı’nın yardımıyla atı bulur gelir. Cosun Bilig’e Karluk adını verir Oğuz ayrıca Karluk’u bey yapar. Ala Dağ’a o günden sonra Altay Dağı denmeye başlanır.
Kağnı hikâyesi: Mançurlarla savaşılır. Oğuz ve Alpleri savaşı kazanır. Mançurlar ticaret yolu üzerinde bulunduğundan dolayı çok zengindir. Savaş ganimetlerini taşımaya hayvanların gücü yetmez. Kara Suluk isimli alp ağaçtan tekerler üstüne araçlar yapar. Araçlar giderken kanga kanga diye ses çıkarır. Araca kanga derler. Günümüze kağnı olarak gelir.
4.KAYNAK
ÇEVİK, Mustafa (2015). Hükümdar. İstanbul: Kapı Yayınları. 1. Basım
Görsel: Mustafa ÇEVİK - Bağlantı